प्रयोग
..................................................................................................
वाक्यात कर्त्याच्या किंवा कर्माच्या लिंग , वचन , पुरुषाप्रमाणे क्रियापदाच्या रुपाची जी ठेवण , रचना किंवा योजना असते त्यास व्याकरणात ' प्रयोग ' असे म्हणतात.
................................................................................................
+++ वाक्यातील प्रयोग ओळखण्यासाठी काही महत्त्वाच्या गोष्टी +++
1 ] वाक्यातील कर्ता , कर्म व क्रियापद ओळखावे.
2 ] वाक्यातील क्रियापद कर्त्याच्या लिंग , वचन व पुरुषाप्रमाणे बदलते की नाही ते पहावे .
3 ] वाक्यातील क्रियापद कर्माच्या लिंग , वचनाप्रमाणे बदलते की नाही ते पाहावे.
कर्ता - जो क्रिया घडवतो तो शब्द .
कर्म - ज्याच्यावर क्रिया घडते तो शब्द .
क्रियापद- वाक्याचा अर्थपूर्ण करणारा क्रियावाचक शब्द.
...............................................................................................
++++++++++++++++++++++++++++++
क्रियापदाचे प्रकार
1 ] कर्तरी प्रयोग - जेव्हा कर्त्याच्या लिंग , वचन , पुरुषाप्रमाणे क्रियापद बदलते , तेव्हा त्यास कर्तरी प्रयोग म्हणतात.
उदा- राजेश चेंडू खेळतो.( मूळ वाक्य )
कर्ता - राजेश
कर्म - चेंडू
क्रियापद - खेळतो
बदल केलेली वाक्य ---------------
1] सोना चेंडू खेळते. ( कर्त्याचा लिंग बदल)
2] मुले चेंडू खेळतात. ( कर्त्याचा वचन बदल. )
3 ] मी चेंडू खेळतो.( कर्त्याचा पुरुष बदल
कर्त्याच्या लिंग , वचन व पुरुषाप्रमाणे बदल केल्यामुळे क्रियापद बदलते.
...............................................................................................
[ कर्तरी प्रयोग कसा ओळखावा ?]
1] कर्तरी प्रयोगामध्ये कर्ता व कर्म या दोघांनाही विभक्तिप्रत्यय जोडलेला नसतो.
2] कर्तरी प्रयोगात क्रियापद बहुदा वर्तमानकाळी असते.
...............................................................................................
कर्तरी प्रयोगाचे प्रकार
1 ] सकर्मक कर्तरी प्रयोग : क्रियापद कर्मासह असते.
उदा- निखिल पाणी आणतो.
( करता- निखिल , कर्म - पाणी , क्रियापद-आणतो )
2 ] अकर्मक कर्तरी प्रयोग - क्रियापद कर्मविरहित असते.
उदा- तो रडतो.
( कर्ता -तो , क्रियापद- रडतो.)
++++++++++++++++++++++++++++
------------------------------------
2 ] कर्मणी प्रयोग- जेव्हा कर्माच्या लिंग , वचन याप्रमाणे क्रियापद बदलते तेव्हा कर्मणी प्रयोग असे म्हणतात.
उदा- सादिकने आंबा खाल्ला.
करता - सादिक
कर्म- आंबा
क्रियापद- खाल्ला
बदल केलेली वाक्य
1] रामने चिंच खाल्ली. [ कर्माचा लिंग बदल]
2]रामने आंबे खाल्ले .[कर्माचा वचन बदल ]
कर्माच्या लिंग , वचन यामध्ये बदल केल्यामुळे क्रियापद बदलते.
.........................................................................................
कर्मणी प्रयोग कसा ओळखावा ?
1] कर्मणी प्रयोगात कर्त्याला विभक्तीप्रत्यय जोडलेला असतो.
2] कर्माला विभक्तीप्रत्यय जोडलेल्या नसतो.
3] कर्मणी प्रयोगात क्रियापद बहुदा भूतकाळी असते.
++++++++++++++++++++++++++++++
3 ] भावे प्रयोग - जेव्हा कर्ता किंवा कर्म यांच्या लिंग , वचनाप्रमाणे क्रियापद बदलत नाही , तेव्हा त्यास ' भावे प्रयोग ' म्हणतात.
उदा-
पोलिसांनी चोरास पकडले.( मूळ वाक्य)
कर्ता - पोलिसाने
कर्म- चोरास
क्रियापद- पकडले
बदल केलेली वाक्य-
1 ] महिलेने चोरास पकडले. ( कर्त्याचा लिंग बदल)
2] पोलिसांनी चोरास पकडले. (कर्त्याचा वचन बदल)
कर्ता किंवा कर्म या दोघांच्या लिंग , वजनात बदल केले तरी ' क्रियापद बदलत नाही ' . ते स्वतंत्र राहते .
भावे प्रयोग ओळखावा कसा ?
1 ] भावे प्रयोगात कर्त्याला व कर्माला दोघांनाही विभक्तिप्रत्यय जोडलेले असतात.
2] भावे प्रयोगात क्रियापद एकारान्त असते. उदा- बांधले , सोडले , मारले , सांडले.
...........................................................................................
भावे प्रयोगाचे प्रकार
1 ] सकर्मक भावे प्रयोग- क्रियापद कर्मा सह असते.
उदा-
नेहाने कुत्र्यास मारले.
कर्ता - नेहा
कर्म- कुत्रा
क्रियापद- मारले
2 ] अकर्मक भावे प्रयोग - क्रियापद कर्मविरहित असते.
उदा-
मुलांनी खरे बोलावे.
कर्ता - मुलांनी
क्रियापद- बोलावे
................................................................................................
महत्त्वाचे
...............................................................................................
++ प्रयोगाने वाक्यात होणारे बदल++
1 ] महेश चेंडू फेकतो.- कर्तरी प्रयोग
2 ] महेश ने चेंडू फेकला - कर्मणी प्रयोग.
3] महेशने चेंडूला फेकले. - भावे प्रयोग
No comments:
Post a Comment